Gaqik Artsruni adlı erməni müəllif rus tarixçi Sergey Qlinkaya istinadən Teymurilər dövlətinin banisi, türk və dünya tarixinin ən qüdrətli hökmdarlarından Əmir Teymurun erməni olduğunu iddia edib.
Mövzu ilə bağlı Globalinfo.az-a danışan tarixçi alim Zaur Əliyev deyib ki, bunlar cəmiyyəti çaşdırmağa yönələn fikirlərdir:
“Əmir Teymur 1336-cı ilin 9 aprelində Səmərqənd yaxınlığında yerləşən Keş şəhərində anadan olub. 6 yaşı olanda atası ailəsini monqollar yaşayan ərazidən Keş şəhəri yaxınlığındakı Hoca-İlqar kəndinə köçürdü. Ərəb mənbələrində tam adı Teymur ibn Tarağay Barlas, türk mənbələrində Barlaslı Tarağayın oğlu Teymur kimi yazılır. Barlaslar Çingiz xanın dövründə mühüm rol oynamış türklər idi”.
Tarixçi deyib ki, çağatay və monqol dilində Teymur sözü “dəmir” mənasını verir:
“Uzun illər və çox təəssüf ki, indinin özündə də ona gah Teymurləng, gah da Topal Teymur deyirlər. Bu adı orta əsrlərdən sonra ruslar ona verib və bu günə qədər də bəzi ağılsız Azərbaycan alimləri və tədqiqatçıları onu belə adlandırırlar. Əslində isə o, Əmir Teymur Gürkan adlanmalıdır. Bunu biz Mir Möhsün Nəvvabın çəkdiyi portretdə də görə bilərik. Əmir Teymurun əks olunduğu bu rəsm əsərinin altında Mir Möhsün Nəvvab tərəfindən aşağıdakı sözlər qeyd edilib:
“Xeyirxah zat, böyük şahənşah, İran və Turanın sultanı Əmir Teymur Gürganinin (Allahın rəhməti və razılığı onun üzərinə olsun) şərafətli surəti”.
Zaur Əliyevin sözlərinə görə, Çingizlilər sülaləsindən olmadığı üçün Teymur formal olaraq böyük xan titulu daşıya bilməzdi:
“Elə buna görə də özünə “əmir” titulunu götürür. 1370-ci ildə Çingizlilər sülaləsi ilə qohumlaşan Teymur özünə Gürkan titulunu götürüb. Gürkan monqol dilində “kuruqen” və ya “xurqen” sözünün fars dilində olan variantıdır və tərcüməsi “kürəkən” deməkdir. Bu o demək idi ki, Çingizlilər sülaləsi ilə qohumlaşan Teymur onların evlərində azad şəkildə yaşaya və hərəkət edə bilərdi. Teymurun siyasi fəaliyyətinin başlanğıcı Çingiz xanın fəaliyyətinə bənzəyir: onlar şəxsən özləri ardıcılları tərəfindən təşkil olunmuş dəstələrin başçıları idilər, hansılar ki, sonralar da onların hərbi qüdrətində əsas təməl rolunu oynayıblar”.
Zaur Əliyev
Z.Əliyev deyib ki, Əmir Teymurun türk olmasını elə onun yanında olmuş səlnaməçilər təsdiq edir:
“Onlar yazırlar ki, Əmir Teymur 1381-ci ildə Tus şəhərini fəth etdiyi zaman “Şahnamə”nin müəllifi, iranlı şair Firdovsinin məzarının yerini soruşur. Məzarın olduğu yeri Əmir Teymura işarə verirlər. Əmir Teymur Firdovsinin dağılmış məzarı qarşısında deyir:
– “Ey Firdovsi, qalx! Qalx da, hər sətrində pislədiyin məğlub TÜRKÜ indi gör!
Qalx, şərəfsiz fars!
Qalx da, söydüyün, kiçik hesab etdiyin TÜRKÜ gör!
Qalx, qalx da, bax, İsfahanmı gözəl, yoxsa Səmərqəndmi?!
Bağdaddan bu yatdığın yerə qədər fars buraxmadım!
Topal ayağımın basdığı yerdə ot bitməz oldu…”
Alimin dediklərinə görə, Jak du Fay adlı fransız və bavariyalı İohann Şiltberqer Tamerlana ( Əmir Teymura – red.) sədaqətlə xidmət etmiş avropalılar olublar:
“Onların Teymurun türk olması barədə qeydlərinə Avropa arxivlərində sənədlərdə rast gəlmək olar. 1391-ci ildə Toxtamışa qarşı yürüş zamanı Teymur Altın Şoki dağında türk çağatay dilində daşa yazı yazdırıb və özünü “Turonning sultoni” – “Turanın sultanı” deyə adlandırıb. Hazırda üzərində Teymur yazısı olan daş Sankt-Peterburqdakı Ermitajda saxlanılır və sərgilənir. 1941-ci ilin may-iyun aylarında Teymurilər sülaləsinin türbəsi olan Qur-Əmir məqbərəsində qazıntı işləri aparılıb. Ekspedisiyada beş məzar aşkar edilib: Teymur (Tamerlan), oğulları Şahrux və Miranşah, nəvələri Uluqbek və Məhəmməd Sultan. Onların DNT testi aparılıb. C2-F4002 haploqrupuna aiddir. Bu isə prototürklərin varisləri olan tayfaların DNT kodudur.
Qeyd edim ki, böyük Əfşar hökmdarı Nadir şah Çingizxanla Teymurun soyundan olduğu ilə fəxr edər, “Mən qılınc övladıyam, qılıncdan yaranmışam”, – deyərdi”.
Z.Əliyevin fikrincə, Əmir Teymur barədə ermənilərin dedikləri onların xəstəliklərinin yenidən şiddətlənməsi ilə bağlıdır:
“Bu xəstəlik şiddətlənəndə onlar iddia edirlər ki, dünyada ilk insan erməni olub, ilk xristianlar ermənilər olublar, İsa peyğəmbərin atası erməni olub və s. Belə xəstələrə fikir vermək lazım deyil”.
Zaira Akifqızı
Globalinfo.az
