Şairlər var obrazlarla danışır, təşbeh və məcazlarla; şairlər var hikmətlə danışırlar; şairlər var sükunət halıyla ətrafa sarılırlar, buna ruslar “sozersaniye” deyirlər; şairlər var nitqə sarılırlar, həmişə istənilən şairdən böyük olan xalqın dilinə-bir növ öz kiçik, məhdud reallıqları ilə böyük dilin arasındakı maneəni götürüb yazır, “canbir” olurlar dillə (bu o şeydi ki, “şüuraxını” deyir ədəbiyyatşünaslıq buna), bilmirəm, bilirlərmi-bilmirlərmi ki, obraz da, təşbeh də, məcaz da, hikmət də, ətraf da elə nitqdədir, lap düzü, sözüylə özü bir olan xalqın dilində. Əkbər Qoşalının “Çobanbayatı” poemasını oxuyar-oxumaz ağılma ilk gələn elə indiyəqədərki bu fikirlər oldu.
*
Biz poeziyanın “poemasız” dövründə yaşayırıq. Və xatırlamağa çalışıram, son iyirmi ildə hansı poemaları oxumuşam? Yaddımda nələr qalıb? Qeyd dəftərçəmi, yaddaşımı vərərəqləyə-vərəqləyə sevdiyim poemaların natamam siyahısını çıxa-rıram: Zəlimxan Yaqubun, Vaqif Səmədoğlunun, Kəramət Şükürovun, Çingiz Əlioğlunun, Mübariz Məsimoğlunun – “Sürgün”, “Şəffaf balıq”, “Atamın məktublarına cavab”, “ Bayquş”, “Diaspora”, “Mühacir” poemalarını xatırlayıram… Biri də elə indi əlavə olundu: “Çobanbayatı”.
Heç vaxt bu qədər dərin bədii-etnoqrafik yükü olan poetik əsər oxumamışam. Özü də təcrübəm məni aldatmırsa, 3-4 fraqmenti çıxmaq şərtilə bütünlüklə birnəfəsə yazılıb əsər, sərbəstlə hecanın qəribə kombinasiyalarıyla təzahür edib.
Fikirləşirəm ki, əgər “Azərbaycanşünaslıq” üzrə təhsil proqramı olsaydı, axıcı, müasir və eyni zamanda xəlqi dillə yazılan bu əsəri “mütləq oxu” siyahısına salmaq lazım gələcəkdi. Burda nələr yoxdu?! Aşıq sənətinin “minimumları”, milli mətbəxin böyük bir “süfrəsi”, müxtəlif nəsillərin uğurlu-uğursuz taleyi, unudulmuş sözlərin dirçəlişi, iman, inam, liriklik, epiklik…
Və fikirləşirəm ki, şair Əkbər Qoşalı yalnız bu əsəri, yalnız və yalnız bir bu əsəri yazmış olsaydı, bəs edərdi. Əziz Əkbər Qoşalını bu gözəl əsər münasibətiylə təbrik edirəm, inanıram ki, bizim “ədəbi tənqid” adəti üzrə gecikməyəcək, əsər haqqında fikrini deyəcək.
*
Əziz həmkarım Əkbər Qoşalının 50 yaşı ərəfəsində yazdığım bu yazıda xatırlamağa borc bildiyim ikinci əsəri “Əziz Şuşa” şeiridir (bu əsərlə poemadan daha əvvəl tanışam). Gözəl Şuşa haqqında son iki ildə çoxlu bir-birindən fərqli, iste-dadlı, səmimi poetik əsərlər yazılıb və yenə də yazılacaq; bu əsərlərin hamısı bizim üçün əz azı Şuşanın xətrinə əziz olacaq. Amma Əkbərin şeirində qəribə bir deyiş vardı:
“Mənim qədim ölkəmin
hər şəhəri əzizdir.
Şəhərlər inciməsin,
ancaq bu söz elə bil,
sənin üçün yaranıb,
sənin üçün biçilib:
Əziz Şuşa!”
İlk baxışdan poetik anlamda adi görünən bu sətirlərdə çoxumuzun şahidi olduğumuz undulmaz bir fakt təsdiq tapırdı; Şuşa alınan gün və sonrakı günlər Ali Baş Komandanın dilindən səslənən “Əziz Şuşa” xitabının xüsusi bir enerjisi vardı ki, Əkbərin şeiri, misraları həmin enerjini özünə hopdurub sanki. Məhz bu xüsus şeiri “dokument” olmaqdan həm xilas edir, amma eyni zamanda o “fakt və dokumentlə” əlaqəni qırmadan onu bədiiləşdirir.
*
“Sözlərim yol çəkir, yol…”, “Sevinə bilirəm, Tanrım”, “Əlini ver əlimə” və başqa şeirlərini xatırlayıram Əkbər Qoşalının. Fikirləşirəm ki, ilk növbədə şair olan Əkbər Qoşalının sözləri yalnız yol çəkmir, həm də vətəndaş olmağın “yol xəritəsi”ni çəkir, necə ki, indiyəqədər bəlkə də tən yarısını ədəbiyyata, sözə bağladığı 50 illik ömründə həmişə çəkib.
*
Bu gün, şükür Allaha, Türkiyə ilə, digər türk dövlətləri, topluluqları ilə hamımızın əlaqəsi, ədəbi “get-gəli” var; sanki bir az hamı da qədimdən qədim “türkçü”dür, olsun, nolar. Amma mən 90-ların sonunu, 2000-ci illərin lap əvvəlini xaıtrlayıram. Və o illərdə türk arealının ədəbiyyat meydanları arasında tək bir körpüsalan görürəm. Ardıcıl, məqsədyönlü, həqiqi vətəndaş və istedadlı şair, ədəbiyyatçı kimi çalışan Əkbər Qoşalını.
Əziz dostum, səni 50 yaşın münasibətilə təbrik edirəm. Uzun və xoşbəxt yaşa!
Qoy vətəndaşlıq və şairlik adındakı kimi ömrünün bundan sonrakı illərində də qoşa olsun. Qalan sözlərimi şifahi deyərəm; bilirsən ki, şeir şifahi hadisədir, hətta yazılsa belə.
Səmimiyyətlə,
Səlim BABULLAOĞLU
