2022-ci ilə damğasını vuran hadisələr arasında fevralın 24-də Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlaması, İngiltərə kraliçası II Yelizavetanın 96 yaşında vəfat etməsi, Türkiyə, Ukrayna, Rusiya və BMT arasında taxıl daşınması ilə bağlı müqaviləni göstərmək olar.
Globalinfo.az 2022-ci ildə dünyada baş verən ən maraqlı hadisələrin siyahısını təqdim edir:
3 YANVAR
ABŞ texnologiya nəhəngi Apple “birjada dəyəri 3 trilyon dolları keçən ilk şirkət” oldu.
11 YANVAR
ABŞ-ın Merilend ştatında xəstəxanada ölüm ayağında olan 57 yaşlı Devid Bennetə son çarə olaraq donuz ürəyi köçürülüb. Bennet martın 9-da vəfat edib.
13 YANVAR
ABŞ-da aparılan araşdırmalara görə, son 7 il 1850-ci illərdən bəri dünyanın ən isti illəri kimi qeydə alınıb.
Qərbi Avstraliyanın Pilbara bölgəsindəki Onslou qəsəbəsində son 62 ilin ən yüksək temperaturu 50,7 dərəcə ilə qeydə alınıb.
24 YANVAR
ABŞ Aerokosmik Agentliyi (NASA) tərəfindən 25 dekabr 2021-ci ildə orbitə buraxılan Ceyms Veb Kosmik Teleskopu orbitə yerləşdirilib.
27 YANVAR
ABŞ-da ilk dəfə robot insan köməyi olmadan əməliyyat keçirib.
1 FEVRAL
Azərbaycan Milli Məclisi Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı münasibətləri rəsmi olaraq müttəfiqlik səviyyəsinə çatdıran Şuşa Bəyannaməsini qəbul etdi.
16 FEVRAL
Braziliyanın Rio-de-Janeyro əyalətində leysan yağışların səbəb olduğu daşqınlar nəticəsində 232 nəfər ölüb.
21 FEVRAL
Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Ukraynanın şərqində rusiyayönlü separatçıların qondarma hakimiyyətinin tanınması haqqında fərman imzalayıb.
Başda NATO olmaqla, İrlandiya, Almaniya, Türkiyə, Gürcüstan, İtaliya, İngiltərə, ABŞ, Yaponiya, Avstraliya, Cənubi Koreya, Hollandiya, Yunanıstan, Balkan ölkələri, İsveç, Macarıstan, Moldova, Avropa Birliyi (AB) ölkələri bu qərara reaksiya verib. Bir çox ölkələr Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək qərarına gəlib.
24 FEVRAL
Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynanın şərqində Donbasda xüsusi hərbi əməliyyata başladıqlarını açıqlayıb.
25 FEVRAL
Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ölkə ərazisində ümumi səfərbərlik elan edilməsi haqqında fərman imzalayıb.
14 MART
Covid-19 peyvəndini hazırlayan türk əsilli elm adamları Prof. Dr. Özlem Türeci və Prof. Dr. Uğur Şahin və Macarıstan əsilli alim Prof. Dr. Katalin Kariko Almaniyada tibb dünyasının ən mühüm mükafatlarından biri sayılan “Paul-Ehrlich and Ludwig Darmstaedter 2022 mükafat”ını aldı.
21 MART
Çində, içərisində 132 nəfər olan “China Eastern Airlines” şirkətinə məxsus “Boeing 737” sərnişin təyyarəsi Quanqsi əyalətinin dağlıq bölgəsində qəzaya uğrayıb. Sərnişinlərdən sağ qalan olmayıb.
22 MART
Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov bildirib ki, Rusiya prezidenti Putin ölkəsi üçün “ekzistensial təhlükə” görsə, nüvə silahına əl atacaqlarını deyib.
Kremlin bu bəyanatından sonra Rusiya və ABŞ blokları arasında nüvə müharibəsi riski Soyuq müharibə illərindən bəri ən yüksək həddə çatıb.
1 APREL
Roma Papası Fransisk Kanadada Katolik Kilsəsinə bağlı internat məktəblərində yerli uşaqların keçmişdə fiziki və cinsi istismara məruz qalmasından dolayı üzr istəyib və əfv diləyib.
4 APREL
Amerikanın elektrikli avtomobil istehsalçısı “Tesla”nın baş direktoru Elon Mask sosial media nəhəngi Tviterin “passiv səhmlərinin” 9,2 faizini alıb.
Bu proses Maskın aylar sonra bütün platformanı 44 milyard dollara satın alması ilə nəticələndi.
10 APREL
Fransada keçirilən prezident seçkilərində 12 namizəddən heç biri birinci turda tələb olunan 50 faiz mütləq səs çoxluğunu qazana bilməyib.
İlk turda qalib gələn prezident Emmanuel Makron və ikinci olan Marin Le Pen aprelin 24-də keçirilən ikinci turda mübarizə aparıblar. Prezident Makron 58,54 faiz, Le Pen isə 41,46 faiz səs toplayıb.
12 APREL
Dünyada Covid-19-a yoluxanların sayı 500 milyonu ötüb.
14 APREL
Danimarkanın ifrat sağçı “Stram Kurs” Partiyasının lideri Rasmus Paludan İsveçin Linköpinq şəhərində polisin mühafizəsi altında Quranı yandırıb.
Paludan sonrakı aylarda İsveç və Danimarkanın müxtəlif şəhərlərində polisin mühafizəsi altında Qurani-Kərimi yandırmağa davam edib. İsveçdə Paludanın dayandırılmasını istəyən etirazçılar yollarda təkərləri yandırıb, 104 polis və 14 nümayişçi yaralanıb, 20 polis maşını yandırılıb.
19 APREL
Britaniyanın cinayət məhkəməsi “WikiLeaks” saytının yaradıcısı Culian Assancın ABŞ-a ekstradisiyasına qərar verib.
8 MAY
Finlandiya və İsveç NATO-ya üzv olmaq üçün rəsmi ərizə məktublarını NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberqə təqdim ediblər.
Uzun illər NATO üzvlüyünə qarşı çıxan iki ölkə Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra bu addımı atıb.
19 MAY
Tarixinin ən pis iqtisadi böhranı ilə mübarizə aparan Şri-Lanka ilk dəfə borcunu ödəyə bilməyərək defolt vəziyyətinə düşüb.
Şri-Lanka hökuməti bir neçə gün sonra ölkədəki kütləvi etirazlara görə istefa verib. Şri-Lanka iflas edərək Beynəlxalq Valyuta Fonduna (BVF) müraciət edib.
31 MAY
Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələri ilin sonuna qədər Rusiyadan idxal olunan neftin həcmini təxminən 90% azaltmaq barədə razılığa gəliblər.
1 İYUN
Türkiyənin tələbindən sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatı xarici dillərdə “Turkey” kimi istifadə edilən ölkənin adını “Türkiyə” olaraq dəyişdirib.
22 İYUN
Əfqanıstanın Paktika əyalətində baş verən 5,9 bal gücündə zəlzələdə 1150 nəfər həyatını itirib.
24 İYUN
ABŞ Ali Məhkəməsi bütün ölkə üzrə abort hüququnu konstitusiya ilə təmin edən 1973-cü ildə qəbul edilmiş “Roe-Wade qərarını” ləğv etdi.
Abort tərəfdarlarına zərbə vuran bu qərar ABŞ-ın bir çox ştatlarında abort qadağalarına yol açdı.
28 İYUN
Türkiyə, İsveç və Finlandiya arasında İsveç və Finlandiyanın NATO-ya üzvlük proseslərinə dair üçtərəfli memorandum imzalanıb.
7 İYUL
Böyük Britaniyanın baş naziri Boris Conson hakim Mühafizəkarlar Partiyasının lideri vəzifəsindən istefa verib.
8 İYUL
Yaponiyanın Nara şəhərində keçirilən tədbir zamanı güllələnən və ağır yaralanan Yaponiyanın keçmiş baş naziri Abe Şinzo dünyasını dəyişib.
12 İYUL
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Covid-19 epidemiyasını yenidən “qlobal fövqəladə vəziyyət” kimi təsvir etmək qərarına gəlib.
15 İYUL
ABŞ Nümayəndələr Palatası Türkiyəyə F-16 satışını müdafiə büdcəsini də ehtiva edən Milli Müdafiə Səlahiyyət Qanununa (NDAA) şərt kimi əlavə etməyi qəbul edib.
19 İYUL
İngiltərədə günorta saatlarında temperatur 40 dərəcəni keçərək ölkə tarixində ən yüksək səviyyəyə çatıb.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğana Qara dəniz vasitəsilə taxıl ixracı və ərzaq məsələlərində vasitəçilik səylərinə görə təşəkkür edib. İyulun 22-dən rəsmi olaraq taxıl dəhlizi açılıb.
21 İYUL
İtaliyanın baş naziri Mario Draqi istefa ərizəsini təqdim edib.
23 İYUL
ÜST (Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı) meymunçiçəyi epidemiyasını Beynəlxalq İctimai Sağlamlıq Fövqəladə Vəziyyəti elan etdi.
29 İYUL
Meymunçiçəyi virusuna görə İspaniyada baş verən ölüm halı Avropada ilk ölüm kimi qeydə alınıb,
2 AVQUST
ABŞ Nümayəndələr Palatasının sədri Nensi Pelosi və onu müşayiət edən Konqres nümayəndə heyətini daşıyan təyyarə Tayvana çatıb.
Bu səfər ABŞ-dan Çinə son 25 ildə ən yüksək səviyyəli səfər olub. Adanı öz ərazisinin bir parçası kimi görən Çin səfərdən sonra real silah və sursatlardan istifadə edərək adanın ətrafında hərbi təlimlər təşkil edib.
4 AVQUST
29 iyun 2022-ci il dünyanın indiyədək ən qısa günü kimi qeydə alınıb.
17 AVQUST
Türkiyə və İsrail qarşılıqlı olaraq səfir təyin etmək qərarına gəliblər.
22 AVQUST
Astronomların rəhbərlik etdiyi araşdırmada indiyə qədər müşahidə edilən ən böyük qara dəlik reaktivi aşkar edilib.
23 AVQUST
Avropa İttifaqı (Aİ) Komissiyasının Birgə Araşdırmalar Mərkəzinin ekspertləri Avropada son 500 ilin ən quraq dövrünün yaşandığını bildiriblər.
30 AVQUST
Keçmiş Sovet İttifaqının sonuncu prezidenti Mixail Qorbaçov ölüb.
Həmin gün Venesuelada məşhur inqilabçı lider Ernesto Çe Gevaranın oğlu Kamilo Gevara (60) vəfat edib.
8 SENTYABR
İngiltərə kraliçası II Yelizaveta 96 yaşında vəfat edib. Elizabetin ölümündən sonra onun 73 yaşlı oğlu Çarlz taxta çıxdı və İngiltərə kralı oldu.
16 SENTYABR
Sentyabrın 13-də İranın paytaxtı Tehranda “əxlaq polisi” kimi tanınan İrşad patrulları tərəfindən nəzarətə alındıqdan sonra xəstəxanaya aparılan 22 yaşlı Məhsa Əmininin ölümü sentyabrın 16-da ölkə hökumətinə qarşı etirazlara səbəb olub.
27 SENTYABR
Ukraynada rusiyapərəst separatçıların nəzarətində olan qondarma Donetsk və Luqansk “xalq respublikaları”nda, Rusiya ordusunun ələ keçirdiyi Xerson və Zaporojya vilayətlərində keçirilən referendumlarda “Rusiyaya qoşulma” qərarı verilib.
Sentyabrın 30-da Rusiya prezidenti Vladimir Putin bu regionların Rusiyaya birləşdirilməsi haqqında sazişləri imzalayıb. Lakin Avropa İttifaqı və NATO referendumu tanımadıqlarını bəyan ediblər.
1 OKTYABR
İndoneziyada futbol matçı zamanı polisin davanı dayandırmaq üçün gözyaşardıcı qazdan istifadə etməsi nəticəsində yaranan izdihamda 133 nəfər həlak olub.
3 OKTYABR
2022-ci il tibb üzrə Nobel mükafatı insan təkamülü üzərində işləyən 67 yaşlı isveçli alim Svante Paaboya verilib.
4 OKTYABR
Fizika üzrə 2022-ci il Nobel mükafatı kvant mexanikası üzrə işlərinə görə fransız fiziki Alen Aspekt, amerikalı nəzəri və eksperimental fizik Con F. Klauzer və avstriyalı kvant fiziki Anton Zeilingerə verilib.
5 OKTYABR
Amerikalı Karolin R.Bertozzi və danimarkalı kimyaçılar Morten Meldal və K.Barri Şarpless 2022-ci il Kimya üzrə Nobel Mükafatını qazanıblar.
6 OKTYABR
Fransız yazıçısı Anni Erno 2022-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatını qazanıb.
7 OKTYABR
2022-ci il üçün Nobel Sülh Mükafatı belaruslu hüquq müdafiəçisi Ales Bialiatskiyə və Rusiya və Ukraynadan olan insan haqları təşkilatları Memorial və Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzinə verilib.
10 OKTYABR
2022-ci il iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı amerikalı iqtisadçılar Ben S.Bernanke, Duqlas V.Daymond və Filip H.Dibviqə “banklar və maliyyə böhranları ilə bağlı araşdırmalarına görə” verilib.
20 OKTYABR
NASA-nın Ceyms Veb Kosmik Teleskopu Habl Kosmik Teleskopu tərəfindən qeydə alınan “Yaradılış Sütunları” kimi tanınan toz buludunun görüntüsünü çəkib.
24 OKTYABR
İngiltərədə hakim Mühafizəkarlar Partiyasına liderlik uğrunda mübarizədə qalib gələn Rişi Sunak ölkənin yeni baş naziri olub.
Sunak oktyabrın 20-də partiya lideri vəzifəsindən istefa verən Liz Trusı əvəz etmək üçün mübarizə aparıb. Sunak 1980-ci ildə “Sauthempton”da anadan olub, 1960-cı illərdə Şərqi Afrikadan İngiltərəyə köçmüş hindli bir ailənin üç uşağının ən böyüyü olub. Trus 53 günlük hakimiyyətlə ölkədə ən qısa müddətə lider oldu.
28 OKTYABR
ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının spikeri Nensi Pelosinin həyat yoldaşı, 82 yaşlı Pol Pelosi San-Fransiskodakı evində hücuma məruz qalıb. Devid Depape (42) adlı şəxs Pol Pelosinin başına çəkiclə vuraraq onu ağır yaralayıb.
29 OKTYABR
Cənubi Koreyanın paytaxtı Seulda keçirilən Hellouin tədbirlərində yaranan izdihamda 156 nəfər ölüb.
İzdiham Seulun əyləncə mərkəzlərindən biri olan İtaevon rayonunda baş verib. Dar bir küçədə üst-üstə qalaqlanan və yol kənarındakı tibb işçiləri tərəfindən ürək masajı ilə həyata qaytarılmağa çalışılan insanların görüntüləri dünya gündəminə çevrilib. Həyatını itirənlərdən bəzilərinə qəfil ürək dayanması diaqnozu qoyulub.
1 NOYABR
“Tesla” və “SpaceX”in baş direktoru Elon Mask satın aldığı Tviterin idarə heyətini ləğv edərək özünü “yeganə direktor” elan edib.
14 NOYABR
ABŞ Prezidenti Co Bayden və Çin Dövlət Başçısı Si Cinpin G20 Sammiti çərçivəsində İndoneziyanın Bali adasında görüşüblər.
Bu, Baydenin 2021-ci ilin yanvarında vəzifəyə başlamasından sonra iki liderin ilk təkbətək görüşü olub.
15 NOYABR
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fondu (UNFPA) noyabrın 15-nə dünya əhalisinin 8 milyard nəfərə çatdığını bildirib.
UNFPA-nın dərc etdiyi hesabata görə, dünya əhalisinin 2030-cu ildə 8,5 milyarda, 2050-ci ildə 9,7 milyarda, 2100-cü ildə isə 10,4 milyarda çatacağı təxmin edilir.
29 NOYABR
Noyabrın 16-da ABŞ Aerokosmik Agentliyinin (NASA) Aya qayıdış layihəsi çərçivəsində orbitə buraxdığı Orion kapsulu “ən uzaq məsafə” rekordunu qırıb.
Bildirilib ki, kapsul təxminən 430 min kilometr yol qət edib və bu, “insanları daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş kosmik gəminin səyahət edə biləcəyi ən uzun məsafə rekordu” olub.
7 DEKABR
Almaniyada dövlət çevrilişi planlaşdıran qrup üçün təşkil edilən əməliyyatda saxlanılan 25 nəfərdən 8-i həbs edilib.
Bir çox ştatda həyata keçirilən reydlərdə “terror təşkilatına üzv olmaq və ya dəstək vermək” ittihamı ilə həbs qərarı çıxarılıb. Saxlanılanlar arasında keçmiş hərbçilər də olub.
7 DEKABR
Peruda prezident Pedro Kastillo hökuməti devirməyə cəhddə ittiham etdiyi Konqresi buraxmaq qərarından sonra saxlanılıb.
Pedro Kastilyonun Konqres tərəfindən “davamlı mənəvi səriştəsizlik” ittihamı ilə vəzifəsindən azad edilməsindən sonra vitse-prezident Dina Boluarte ölkənin ilk qadın prezidenti kimi vəzifəyə başlayıb. Ölkədə hökumət əleyhinə nümayişlər keçirilib.
18 DEKABR
Argentina 2022-ci ildə Qətərdə keçirilən futbol üzrə dünya çempionatının qalibi olub.
Gülnar Səlimova
