Bütün dünya mediasının gözü Londonda, Britaniya hakimlərinin “Wikileaks“ portalının qurucusu Culian Assanjın ABŞ-yə ekstradisiya edilib-edilməyəcəyi ilə bağlı verəcəyi qərardadır.
Culian Assanj artıq dörd ildir Böyük Britaniya paytaxtında ciddi rejimli həbsxanada saxlanılır. O bu həftə – fevralın 20-21-də London Ali Məhkəməsində ABŞ-yə ekstradisiyasına qarşı özünü müdafiə edib. London Ali Məhkəməsində ikigünlük dinləmə çərşənbə günü başa çatıb və işə baxan iki yüksəksəviyyəli hakim Viktoriya Şarp və Ceremi Conson son qərarlarını daha sonra açıqlayacaqlarını qeyd ediblər.
Globalinfo.az AZƏRTAC-a istinadən xəbər verir ki, bu qərar Assanjın Böyük Britaniya məhkəmələrində tam apellyasiya şikayəti vermək üçün əlavə imkanın olub-olmayacağını müəyyən edəcək. Bütün əsaslar rədd edilsə, Culian Assanjın Böyük Britaniyada bütün hüquqi yolları tükənəcək və onun ekstradisiyası qaçılmaz olacaq. Belə olan halda o, yalnız Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə müraciət edə bilər. Lakin Avropa hakimləri bu işə qərar verməzdən əvvəl Britaniya Assanjı ABŞ-yə ekstradisiya etməyə çalışa bilər.
Assanjın özü isə səhhəti pis olduğu üçün Ali Məhkəmədə nə şəxsən, nə də videobağlantı ilə iştirak edib.
Onu müdafiə edən vəkillər ekstradisiya qərarının siyasi motivli olduğunu deyib. Ekstradisiyaya qarşı kampaniya aparan “Amnesty International” insan haqları qrupunun hüquq müşaviri Saymon Krouterin sözlərinə görə, Assanj məxfi ABŞ sənədlərini dərc etməklə sadəcə olaraq jurnalist kimi öz işini görüb.
“Birincisi, Assanjın müdafiə vəkilləri qeyd etdilər ki, bu, jurnalistlərin hər zaman etdikləri bir şeydir: siz məxfi mənbələrdən jurnalist kimi məxfi material alırsınız və ictimai maraqlara uyğun olduqda, xüsusən də müharibə cinayətləri, insanlığa qarşı cinayətlər, işgəncə ittihamları, məhkəmədənkənar edamlar olduqda onları dərc edirsiniz.
Beləliklə, Culian Assanjın vəkilləri hüquqi arqumentləri göstərə bildilər və bunun jurnalistlərin həyata keçirdiyi siyasi hərəkət olduğunu göstərən hüquqi presedent tapdılar. Nəticədə, bunun ABŞ və Böyük Britaniya arasında ekstradisiya müqaviləsindən kənar olduğunu qeyd etdilər”, – deyə o əlavə edib. Krouter bildirib ki, vəkillərin ikinci arqumenti Assanjın hərəkətlərinin ifadə azadlığının təminatları altında qorunmasıdır.
Beynəlxalq Vəkillər Kollegiyasının İnsan Hüquqları İnstitutunun (IBAHRI) sədri Anne Ramberg Culian Assanjın ekstradisiyaya qarşı şikayəti ilə bağlı gözlənilən qərarın müstəsna əhəmiyyət kəsb etdiyini deyib: “Assanj ekstradisiya edilərsə, bu, bütün dünyada mətbuat və ifadə azadlığını təhlükə altına alan təhlükəli presedent yaradacaq. Bundan əlavə, casusluq qanunları məlumatı bu şəkildə açıqlayan jurnalistləri hədəf almaq üçün istifadə edilməməlidir. Dünya Böyük Britaniyanın Ali Məhkəməsinin ifadə azadlığını qoruyan beynəlxalq qanunları və standartları təsdiqləyəcəyi və media azadlığının üstünlük təşkil edəcəyinə ümid edir”.
Mətbuat azadlığı üzrə kampaniyalar aparan şəxslər ABŞ-ni Assanja qarşı ittihamları götürməyə və onu Londondakı yüksək təhlükəsizliklə təmin olunan Belmarş həbsxanasından azadlığa buraxmağa çağırıblar. Sərhədsiz Reportyorlar Təşkilatının kampaniyalar üzrə direktoru Rebekka Vinsent bildirib ki, Assanj ABŞ-də ədalətli mühakimə olunmayacaq. O qeyd edib ki, 2010-cu ildə “WikiLeaks” tərəfindən sızdırılmış məxfi sənədlərin nəşri ictimai maraqlara cavab verirdi.
Avstraliya parlamenti ötən həftə Baş nazir Entoni Albanesenin dəstəklədiyi vəsatətlə Avstraliya vətəndaşlığına malik Assanjın vətəninə qayıtmasına icazə verilməsinə çağırıb.
Hazırkı şikayətin prosessual əsası nədir?
2021-ci ilin yanvarında Böyük Britaniyanın bir bölgə hakimi ABŞ həbsxana şəraitinin Assanjı intihara sövq edə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlara əsaslanaraq ekstradisiya tələbini rədd etdi. Həmin ilin sonunda daha yüksək məhkəmə bu qərarı ləğv etdi və Assanjın ekstradisiyası tələbini təsdiqlədi. 2022-ci ilin iyununda Böyük Britaniyanın həmin vaxtkı daxili işlər naziri Priti Patel onun ABŞ-yə ekstradisiyasını rəsmən təsdiqlədi. Assanj ABŞ-Böyük Britaniya ekstradisiya müqaviləsinin siyasi əsaslarla ekstradisiyanı qadağan etdiyini iddia edərək qərardan şikayət etdi. 2023-cü ilin iyununda Ali Məhkəmə bu şikayəti rədd etdi. 2024-cü ilin fevralında Assanj ekstradisiyanın qarşısını almaq üçün son təklifini verdi.
Bu həftə iki gün davam edən dinləmə zamanı iki hakimdən ibarət heyət 2023-cü ilin iyununda çıxarılan hökmü yenidən qiymətləndirdi. Apellyasiya üçün bütün əsaslar rədd edilərsə, Assanj Böyük Britaniyada bütün hüquqi variantları tükənmiş olacaq və ehtimal ki, onun qaçılmaz ekstradisiyasına gətirib çıxacaq.
Xatırladaq ki, Culian Assanj 2006-cı ildə bir sıra hökumətlərin, o cümlədən ABŞ rəhbərliyinin fəaliyyəti barədə məxfi informasiyaların dərc olunduğu “WikiLeaks” portalını təsis edib. Portalda, həmçinin Əfqanıstan və İraqda keçirilən hərbi əməliyyatların gedişində dinc əhalinin qətli, həmçinin Quantanamo həbsxanasında məhkumların saxlanılma şəraiti barədə məlumatlar yayılıb.
2012-ci ildə İsveçin ona qarşı seksual cinayət ittihamından sonra Ekvadorun Londondakı səfirliyinə sığınan Assanj orada təxminən yeddi il gizlənib. 2019-cu il aprelin 11-də Britaniya polisi onu Ekvador hökumətinin razılığı ilə həbs edib. Bundan sonra ABŞ hakimiyyəti Culian Assanja qarşı casusluq və məxfi informasiyanın yayılması ilə bağlı 17 epizoddan ibarət yeni ittihamlar irəli sürüb.
